Pocztówki Zaborze

Zaborze-Kolonia B – zabrzańska Atlantyda na pocztówkach *.

Pierwsze domy stanęły w 1869 roku przy ulicy Wiejskiej. Teren kolonii obejmuje dzisiejszą ulicę Lompy, odchodzące od niej osiemnaście (po 1890 r.) ulic w kierunku Rudy i Czarnawki i kilka po jej drugiej stronie. Wiele z tych krótszych ulic istnieje już tylko na planie miasta.

Wybudowali ją własnoręcznie pracownicy największej zabrzańskiej kopalni noszącej imię pruskiej królowej Luizy, o nazwie „Königin Luise Grube“, na przekazanych im przez kopalnię działkach. Otrzymali na ten cel nisko oprocentowane pożyczki, które spłacali wynajmując część domów, które były dwu, albo trzy mieszkaniowe. Lokatorami mogli być tylko inni pracownicy kopalni.

Kolonię nazywano także „Na Czternastym” od znajdującego się na jej terenie czternastego w kolejności świetlika (Lichtloch) Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej (zwanej dzisiaj imieniem królowej Luizy), mieszczącego się na przedłużeniu ulicy Racławickiej.

Teren pod zabudowę miał powierzchnię 169 mórg i 15 rut ziemi.

Śląska 1 morga = ¼ hektara = 2500 m2

Taka kolonia robotnicza była mikrokosmosem dla siebie. Znajdowało się tam wszystko co jej mieszkańcom potrzebne było do życia od kołyski do grobu. Na miejscu zaspokajali swe potrzeby doczesne i kulturalne. Oprócz sklepów – również z luksusowymi towarami, rzemieślników, szkoły i przedszkola, kina, biblioteki, lokali i browaru był też ewangelicki kościół.

Kopalnia „Królowa Luiza-Wschód” (Zabrze) w latach 30.

Wydawca C.W. Mierzwa, Hindenburg.

Naprzeciw bramy kopalni, w tle kość. Ewangelicki.

Wymarsz II Kompanii z Zaborza do Höhenlinde.

W 1874 roku przy ul. Kraszewskiego otwarto pierwszą – czteroklasową – szkołę. Do 1900 roku powstały jeszcze dwa szkolone budynki.

W 1889 Hermann Schneider uruchomił przy ul. Lompy 31 mały browar, który dwa lata później sprzedał Paulowi Müllerowi. Ten budynek stoi do dzisiaj i na jego rogu zachował się reklamowy napis na murze.

W 1897 roku wybudowano tam 8-klasową szkołę, która zaraz po oddaniu popękała na skutek szkód górniczych i dwa lata później stała już pusta. Sześć lat później prasa donosiła że mieszkańcy kolonii domagali się wybudowania nowej, skarżąc się na daleką drogę dzieci do szkoły w Kolonii A. W odpowiedzi obiecano przyśpieszyć budowę nowej drogi między koloniami a chodziło tu najprawdopodobniej o obecną ulicę Piotra Skargi, której wówczas jeszcze nie było. Przedtem była już taka droga, a zajęła ją rozbudowana koksownia.

W 1903 roku fiskus górniczy oświadczył że zamierzy nową szkołę i pięć nowych domów dla swych pracowników wybudować. W 1905 roku podwoja otwarła 8-klasowa powszechna szkoła katolicka przy ul. Lompy. Projektowane domy familijne, to te po nieparzystej stronie ulicy, powstało ich 6 a w grudniu 1904 roku 5 było już zamieszkałych. Przedtem uprzątnięto znajdującą się tam hałdę.

Zaborze B, ul. Lompy.

Wydawca: A. Kempsky, Zaborze.

Zaborze O.-S. B ul. Lompy


Wydawca: Heinrich Broll, Księgarnia, Zaborze B.

W 1901 roku zapadł decyzja o oświetleniu ulic bocznych od ul. Lompy. Latarnie miały stanąć co 75 metrów.

W 1906 roku kopalnia odstąpiła jedną morgę ziemi na której gmina zamierzała wybudować dwie szkoły i bibliotekę.

W 1898 roku kolonii groziła już zagłada, gdyż odkryto pod nią bogate złoża węgla i zamierzano odkupić i wyburzyć wszystkie domy, aby go wydobyć. Od kupna odstąpiono, ale nie od wydobycia i szkody górnicze stały się ciągłym problemem właścicieli budynków, którzy często procesowali się z kopalnią „Królowa Luiza” o odszkodowania.

Wzrastała liczba ludności kolonii. W roku 1900 liczyła 7019 mieszkańców. W 1909 już 10989, a potem było ich ponad 16000. Domów było ponad 300.

W 1908 roku Eduard Poppe otworzył tam jedyną w kolonii aptekę, która tak jak stojący tam od 1905 roku ewangelicki kościół i „kopalnia dobrodziejka” nazywała się imieniem „Królowej Luizy” *.

Kościół i ulica Lompy (Brojastraße).

Wydawca Felix Kasprzyk.

Wciąganie dzwonu.

Zaborze O.-S.

Kwitł tam handel i usługi. W 1914 roku towary oferowało 8 sklepów spożywczych (kolonialnych) i 3 piekarnie. 6 rzeźników sprzedawało mięso i wędliny, w tym 4 własne wyroby. O klientów starało się 3 szewców, krawiec, kuśnierz, 2 fryzjerów i 2 zegarmistrzów, którzy byli także jubilerami. Był też blacharz i instalatorzy wodni i gazowi. Przy głównej ulicy Lompy odwiedzić można było 3 sklepy odzieżowe, skórzany, 2 żelazne, drogerię i dwa sklepy z tytoniem. O nowo narodzonych mieszkańców troszczyło się 5 położnych.

Przy ulicy Kraszewskiego działał gminny lombard i księgarnia Heinricha Brolla.

Zaborze O.-S. Głowna ulica Lompy.

Wydawca: A. Kempsky, Zaborze.

Fryzjer, sklep tytoniowy i zegarmistrz-jubiler.

Hindenburg-Zaborze-kościół ewangelicki.

Napoje i wody nabyć można było w 5 rozlewniach, z których jedna zasłynęła z produkcji nie tylko „seltra” , ale również doskonałej lemoniady o nazwie „Naturella”, która zdobyła w 1901 roku złoty medal na wystawie aż w Szczecinie. Lemoniada ta nie zawierała sztucznych barwników i środków słodzących. Jak widać moda na naturalne odżywianie nie jest pomysłem nowym.

Jej założycielem był Johann Kuhnert, a następcą Wilhelm Schmeka. Są o niej na stronie dwa artykuły.

Wytwórnia wody mineralnej Johann Kuhnert z Zaborza B.

W.Schmeka-wytwórnia lemoniady i hurtownia piwa z Zaborza. Butelka i historia.

Wielkie zmartwienie przysporzył mieszkańcom pożar hałdy znajdującej się przy samej głównej ulicy Lompy – wówczas Brojastrasse. Dym nie tylko dusił, ale towarzyszący mu popiół osiadał także na ulicach i w pomieszczeniach, niszcząc również towary kupców, szczególnie wyroby zegarmistrzowskie. Kupcy żądali od fiskusa górniczego odszkodowań.

W styczniu 1928 roku w restauracji Anton Krawietza przy ul. Lompy 30 ruszyło prawdziwe kino. Nazywało się „Central-Lichtspiele”, rok później zmieniło nazwę na „Union-Lichtspiele”.

Zaborze, O.-S.

Wydawca: Arthur Kempsky.

Widok kolonii od strony Czarnawki. Ciekawostką jest że na rewersie pocztówki jest uwaga iż wypełnienie jej korespondencją dozwolone jest tylko przy wysyłce na adres krajowy.

Zaborze O.-S. Panorama.

Wydawca: Hermann Schenke, Hindenburg O.S.

Kolonia B na planach od 1880 do 1969 roku.

Po drugiej wojnie światowej zmieniła się polityka mieszkaniowa państwowej już kopalni, która nazywała się teraz „Zabrze”. Budowano nowe budynki na polach koło Zaborza i tak powstało nowe osiedle dla jej pracowników. Budynki Kolonii B zaniedbywane, stopniowo wyburzano.

Jedynym chyba znanym wszystkim zabrzanom punktem na jej terenie była utrzymana w stylu podziemnego wyrobiska restauracja „Gwarek”.

„Gwarek” w 1972 r.

„Gwarek” w latach 80.

Co się tam wtedy działo opisał w swych wspomnieniach na portalu „Nasza Klasa” Marian Hajduczek:       „Ulica Lompy, czego tam nie było! Liczac od Pszczyńskiej w gorę była piekarnia u Chroboka, potem sklep warzywny za nim sklep z artykułami sportowymi “Tylko dla zakładów pracy”, dalej był zakład krawiecki pana Kielana, a za nim sklep spożywczy u Adamka. Za moich smarkatych czasów używano nazw sklepów chyba od nazwisk byłych właścicieli. Za ulicą Skarbnika był sklep rybny i spożywczy, jak go nazywano u Babina, a na przeciw złomnica, sklep warzywny i delikatesy. Za ulicą Osiedleńczą (tam mieszkałem do 26 roku życia) była pasmanteria, dalej słynny „Gwarek” a na Górniczej piekarnia pana Gali. Dalej był sklep mięsny u Krajna, z którego później zrobiono monopolowy (czy ktoś jeszcze pamięta jakie piękne kafelki w tym mięsnym były?). Na Asnyka był sklep mleczarski i nieczynna już wtedy piekarnia pana Szojdy. Dalej biblioteka z czytelnią , szewc i delikatesy u Zająca, potem tam był sklep meblowy. Na rogu Wiejskiej kiosk ruchu, wyżej po drugiej stronie były szpital górniczy, później przychodnia KWK „Zabrze” i dalej w górę pamiętam fryzjera, aptekę *, potem jeszcze był spożywczy na przeciwko wagi i kopalniana straż pożarna. Na pewno coś pominąłem nie ma siły…. Jeszcze na Pszczyńskiej był magiel elektryczny a na Osiedleńczej pod nr. 21 był magiel ręczny. Tylko tyle a może aż tyle pamiętam”.

Tragiczny los spotkał ewangelicki Kościół Królowej Luizy, który stał na zakręcie ulicy Lompy koło kopalni pod numerem 4. Wybudowany w 1905 roku, służył wiernym tylko do 1970 roku, po czym siedem lat później rozebrano go przez wysadzenie. Winne temu były oczywiście szkody górnicze, mimo remontu przeprowadzonego w latach 50. przez kopalnię i rozebranie części odchylonej od pionu wieży.      Tu są jego zdjęcia i historia. 

Ostatecznym ciosem dla kolonii było zamknięcie kopalni „Zabrze”.

Potem trasa średnicowa, zablokowała wjazd na teren kolonii przy byłej kopalni. Do Kolonii B prowadziła znowu tylko jedna droga.

Dzisiaj trudno już sobie wyobrazić że była to najbardziej zaludniona, właściwie miejska część Zaborza.

A na koniec jest jeszcze zagadka – https://historia-zabrza.pl/zaborze-kolonia-b-dom/

* Tego pojęcia użyto w tytule wystawy „Zabrzańska Atlantyda. Zaborze – Kolonia B” którą zobaczyć można było w Muzeum Miejskim od lutego do sierpnia 2021 roku. Jej kuratorem była  Pani Urszula Wieczorek.

* Królowa Luiza – księżniczka Meklemburgii-Strelitz, królowa Prus. Wszechstronnie wykształcona, słynęła z urody i filantropi. Posiadała wielki wpływ na politykę kraju i cieszyła się powszechnym uznaniem i sympatią wśród obywateli Prus.

Wszystkie przedwojenne pocztówki pochodzą z kolekcji Włodzimierza Wysockiego który kolekcjonuje je już ponad 20 lat, w jego posiadaniu jest około 700 egzemplarzy. Były wystawione w Galerii Muzeum Miejskiego Cafe Silesia w od 14 marca do 5 maja 2019 roku.
Dzięki jego uprzejmości i ogromnej pomocy pani Urszuli Wieczorek z Muzeum Miejskiego w Zabrzu możemy je tu wszystkie zobaczyć, za co serdecznie im obu dziękuję.

Opracował: Andrzej Dutkiewicz.                                                 24.10.2021                

Źródła:

Przedwojenna prasa której artykuły nadesłał Rafał Tylenda za co mu serdecznie dziękuję.

Wiadomości z wystawy „Zabrzańska Atlantyda. Zaborze – Kolonia B” którą zobaczyć można było w Muzeum Miejskim od lutego do sierpnia 2021 roku. Jej kuratorem była Pani Urszula Wieczorek.

Wiadomości z wystawy „Zaborze z dziejów dzielnicy” w Muzeum Miejskim w 2012 roku, na której znalazły się również pocztówki Rafała Ciniewskiego-Mirosława, Dariusza Guza i Andrzeja Dutkiewicza ze strony zabrze.aplus.pl – pod adresem http://aplus.historia-zabrza.pl/index_nowy.html