Historia do 1945 r
Złoty jubileusz chóru „Liederkranz” w Biskupicach-Borsigwerku.
Początków masowego ruchu śpiewaczego należało by się doszukać na Wyspach Brytyjskich w pierwszej połowie XVIII wieku. Wykorzystał to już Georg Friedrich Händel w premierze oratorium „Mesjasz” w 1743 roku. Król Jerzy II aż powstał z zachwytu nad chóralnym wykonaniem fragmentu o zmartwychwstaniu Chrystusa.
Na kontynencie amatorskie chóry rozpowszechniły się ok. 100 lat później, za sprawą kościoła katolickiego który postanowił odnowić muzykę sakralną. Ten nurt nie ominął oczywiście Górnego Śląska.
Naprawdę złote czasy chórów nastąpiły u nas z początkiem XX stulecia. Wzrastający dobrobyt przemysłowego rejonu owocował większym apetytem na kulturę. Powstawały coraz to nowe chóry we wszystkich prawie środowiskach społecznych i politycznych, zarówno polskie jak i niemieckie, kościelne i świeckie.
Historyk chórów śląskich pan Jan Fojcik doliczył się ich do 1939 roku na Górnym Śląsku 843. Wydawano specjalne fachowe czasopisma.
Apetyt na śpiewanie nie przeszedł Ślązakom do dziś. U progu XXI wieku działało u nas 120 zespołów (prawie 4000 śpiewaków) pod szyldem Polskiego Związku Chórów i Orkiestr, oraz dziesiątki chórów niezrzeszonych.
Jednym z najstarszych (o ile nie najstarszym na terenie obecnego Zabrza) towarzystw śpiewaczych był założony 26 październik 1875 roku w Biskupicach – Borsigwerku chór męski „Liederkranz”, który 15 i 16 sierpnia 1925 roku obchodził 50 lecie działalności. Powstawał kilkanaście lat przed pierwszym zabrzańskim chórem „Liedertafel”.
Z tej okazji wydano specjalny zeszyt w którym oprócz programu obchodów jubileuszu znalazła się historia tego stowarzyszenia i Biskupic.
Festbuch
„Program uroczystości złotego jubileuszu Męskiego Towarzystwa Śpiewaczego „Liederkranz” (Wieniec Pieśni).
Początki działalności „Liederkranz” znajdują się w Antonienhütte (Ruda-Wirek) i założonym tam wcześniej chórze, z którego oddzielił się nowy w Rudzie, z niego z kolei wykształcił się ten Biskupicki w Borsigwerku. Jego założycielem był nauczyciel (Hauptlehrer) Schulz.
Hauptlehrer Schulz-
(Starszy) Nauczyciel Schulz, zmarły 1.6.1894. Założyciel „Męskiego Towarzystwa Śpiewaczego „Liederkranz”.
„Liederkranz”
Zdjęcie zarządu chóru z roku jubileuszu, którego przewodniczący rektor Cygan siedzi w środku z binoklem.
Złoty Jubileusz obchodzono w „Gościńcu Hutniczym – Borsigwerk”, oficjalnym lokalu śpiewaków od 1907 roku.
Hüttengasthaus Borsigwerk.
Hüttengasthaus Borsigwerk.
Jego właścicielem był w tym czasie Ernst Bernatzky.
Podawano tam Monopol-Pils z zabrzańskiego browaru „Schultheiss” (więcej o tym browarze – oraz eksponaty)
oraz słynny „Pilsner Urquell”.
Lokal serwował obiady i kolacje, organizował przyjęcia również na zewnątrz.
Likiery i wina pochodziły z najlepszych piwnic.
„Hüttengasthaus” był już trzecią siedzibą klubową chóru „ Liederkranz” (od 1907 r). Pierwszą była biskupicka restauracja pani Weiß (później Nowarra), która wkrótce okazała się za mała. Przeniesiono więc siedzibę do hotelu do pobliskiego hotelu Muskalli, było to w 1900 roku. (dzisiejsza restauracja „Beskid”) a ostatecznie do Borsigwerku.
Wieczorem o 19.30 w parku – Koncert.
Uroczystości uświetniła także kapela kopalni „Königin-Luize-Grube” z Zaborza która zagrała w tamtejszym Parku Hutniczym.
Sądząc po repertuarze koncertu, byli to dojrzali muzycy.
Jubilaci.
W czasie jubileuszu uhonorowano śpiewaków którzy do chóru należeli już 25 lat i dłużej, Ich nazwiska znalazły się na jednej ze stron programu uroczystości.
Männer Gesang Verein „Liederkranz”.
Na innej karcie tej broszury wymieniono dotychczasowych przewodniczących (Vorsitzender) i dyrygentów (Liedermeister).
Poniżej znalazło się – PODZIĘKOWANIE ! – dla wszystkich członków aktywnych i honorowych wraz z małżonkami oraz mecenasów i darczyńców za czynne i finansowe wsparcie.
W Złotym Jubileuszu uczestniczyło już tylko trzech z założycieli chóru. Byli to panowie Janitzek, Glowatzki i Knobloch, honorowi członkowie stowarzyszenia, których przyjęto z wyjątkowymi honorami.
Celem chóru było nie tylko śpiewanie, ale także kształcenie lokalnego społeczeństwa i to tego szeroko rozumianego, gdyż jego członkowie wywodzili się z wielu jego warstw. Z rodzin zarówno urzędniczych jaki i robotniczych i chłopskich. Byli też siłą rzeczy różnych konfesji.
Mimo tego chór tworzył główną oprawę kulturalną w czasie odbywającej się z wielką pompą wizyty kardynała Georga Koppa w powiecie zabrzańskim. (Jak już wspominałem chór w Zabrzu powstał dopiero później).
Wiadomo również że organista parafialny Janitzek, dyrygent w latach 1882 – 98 oraz większość stowarzyszonych była dwujęzyczna. (Choć repertuar prawdopodobnie w całości niemiecki).
Oprócz regularnych występów i cotygodniowych spotkań i prób zespół występował przy różnych okazjach, na zjazdach chórów, jesienią urządzano festyn założycielski. Latem urządzano wycieczkę na którą mogły pojechać też rodziny a w karnawale zabawę.
Ten jubileuszowy program jest własnością Rafała Tylendy, któremu serdecznie dziękuję za jego udostępnienie.
Opracował: Andrzej Dutkiewicz. 06.12.2022
Źródła:
Bernard Linek. „Przemiany społeczne w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym drugiej połowy XIX wieku na przykładzie Biskupic i Borsigwerku”. Zeszyty Eichendorfa 2010/31
https://www.antryj.pl/obyczaje/chory/
