Od tego czasu ten temat nie dawał mi spokoju. Niestety nie możemy rzucić swoich codziennych zajęć i zająć się kwerendą osobistą. Z tego względu wszystkie nasze informację pochodzą z posiadanych przez nas zbiorów, ze stron internetowych i informacji uzyskanych telefonicznie. Trwa to długo, a informacje są dosyć skromne.

Na terenie dzisiejszych dzielnic wchodzących w skład miasta Zabrze, głównie przy zakładach przemysłowych zlokalizowanych było około 30 komand pracy. Mam nadzieję, że dalsze poszukiwania określą dokładnie ich liczbę.
Przygotowania Niemiec hitlerowskich do ataku na Polskę wpłynęły na utworzenie w niewielkiej odległości od linii działań wojennych sieci obozów jenieckich na terenie Śląska. W sierpniu 1939 roku utworzone zostały obozy jenieckie w Łambinowicach i Zgorzelcu. Obozy te otrzymały status tzw. dulagów tj. obozów o charakterze przejściowym. Pod koniec września 1939 roku, gdy napływ jeńców do dulagów zmniejszył się nastąpiła zmiana statusu dulagów na stalagi. We wrześniu 1939 roku zmiana taka nastąpiła w Zgorzelcu, a w październiku w Łambinowicach. Powstały: Stalag VIII A Zgorzelec i Stalag VIII B Łambinowice. W październiku założony został nowy obóz jeniecki Stalag VIII C w Koninie Żagańskim. Na wiosnę 1941 roku przybył kolejny obóz – w Cieszynie Stalag VIII D. Zmiana statusu obozów przejściowych na stalagi związana była z realizacją planów zatrudniania wziętych do niewoli jeńców polskich. Wraz z rozwojem działań wojennych na zachodzie i w późniejszym okresie po wypowiedzeniu wojny Związkowi Radzieckiemu w stalagach zaczęli pojawiać się jeńcy wojenni innych narodowości – Francuzi, Belgowie, Brytyjczycy, Serbowie, Słowacy, Jugosłowianie, Grecy, Włosi, Finowie, a później jeńcy z Ukrainy i Białorusi.

Każdy ze stalagów posiadał swoje struktury organizacyjne. Czołowe miejsce zajmował komendant, któremu podlegał personel wojskowy i cywilny, Bataliony Strzelców Krajowych (Landeschützen Bataillon) oraz wszyscy jeńcy wojenni.

Sprawy jenieckie prowadzone były przez referaty wchodzące w skład struktury stalagu. Pośród wszystkich referatów znajdował się referat Id – do spraw zatrudnienia (Gruppe „Arbeitseinsatz”). Referat ten zajmował się zatrudnieniem jeńców poza obozem i wszystkimi kwestiami z tym związanymi. Utrzymywał stały kontakt z urzędami pracy, organami administracyjnymi i partyjnymi.

Pokrótce – jak odbywało się to w praktyce? Gospodarstwo rolne lub zakład przemysłowy zgłaszał potrzebę zatrudnienia jeńców wojennych do odpowiedniej instytucji. Prośba była weryfikowana. Następnie w Stalagu tworzone było odpowiednie komando pracy i wysyłane do gospodarstwa rolnego lub zakładu przemysłowego. Pomiędzy Stalagiem, a pracodawcą była podpisywana odpowiednia umowa dotycząca zatrudnienia jeńców. Pracodawca miał zapewnić zakwaterowanie i wyżywienie oraz zabezpieczyć teren przed możliwością ucieczki. Wyznaczony był także dowódca komanda pracy. Do komand pracy przydzielano oddziały Batalionów Strzelców Krajowych, których zadaniem było pilnowanie jeńców.

Czy już w 1939 roku na terenie Zabrza pracowali jeńcy wojenni tego nie jestem pewien. Z literatury natomiast wiem, że w sierpniu 1940 roku ze Stalagu VIII B wyekspediowano 100 osobową grupę jeńców angielskich do kopalni Castellengo.

Poniżej będziemy etapami opisywać wszystkie informacje, które udało się nam zebrać.