Kopalnia „Zabrze – Królowa Luiza”.
Szyb „Zaborze” pod kominem elektrowni.
Ta pocztówka jest niezmiernie rzadka. W obiegu w 1903 roku, przedstawia dobrze znaną zabrzanom elektrownię w Zaborzu, przy ulicy Wolności. Wybudowała ją w 1897 roku spółka AEG. Jest to chyba pierwsza pocztówka z tą najstarszą działającą na obecnych terenach Polski elektrownią. Nas interesuje jednak motyw z prawej strony kadru. Są to zabudowania i wieża z kołowrotem do opuszczania drewna, mało znanego i zapomnianego już szybu materiałowo – wentylacyjnego „Zaborze”. Jedyne jego zdjęcie.
1
2
Po wielokrotnych rozbudowach budynek wentylatora szybu stał dokładnie pod kominem elektrowni, co widać na zdjęciu lotniczym z 1970 roku.
3
3a
A- wylot dyfuzora nowego wentylatora, który zastąpił poprzedni stary Guibald.
B- prawdopodobnie wylot starego (lub zapasowego) wentylatora.
C- budynki elektrowni.
E- pomieszczenie kołowrotu (nie maszyny wyciągowej).
D- wieża szybowa z jednym kołem u góry(!)
3b
Elektrownia od strony wschodniej. Zaznaczony budynek szybu. Zdjęcie pochodzi z tego artykułu –
https://historia-zabrza.pl/category/zdjecia/przedwojenne/zaborze/
Historia szybu.
Szyb wentylacyjny Zaborze zgłębiono w latach 60. XIX wieku, do głębokości 140 metrów, z przeznaczeniem przewietrzania nowo otwartego na tej głębokości poziomu. W czasie rozwoju Pola Zachód i sięgania do złóż w kierunku Rudy, ok. 20 lat później pogłębiano go do 200 m. w celu wentylacji poziomu 200 m. udostępnionego szybami von Krug i Prinz Schönaich w 1873 roku. W tym celu wydrążono kamienny przekop który zaczynał się nieco powyżej tego poziomu. W tym czasie zbudowano również dwa nowe szyby wentylacyjne w północnej części kopalni: Biskupice (1884 rok) i Ruda (1888 rok).
W 1912 roku jego głębokość wynosiła 250 m.
a
Szyb „Zaborze” z poziomami 140 i 200 m.
b
Był połączony z Główną Kluczową Sztolnią Dziedziczną.
4
Na jego podszybiu, lub nadszybiu zainstalowano piec wentylacyjny (Wetterofen). Temperatura w nim wytwarzana powodowała ciąg powietrza który wentylował kopalnię. Takich konstrukcji używano jako poprzedników wentylatorów.
Później zainstalowano wentylator systemu Guibal o wydajności 3000 metrów sześciennych na minutę, z napędem parowym. Ten zaś wymieniono w następnych latach na nowocześniejszy z napędem elektrycznym (nie przed 1913 rokiem).
5
6
Wentylatora typu Guibald stojący na terenie Muzeum Górnictwa Węglowego. Rysunek wentylatora pochodzi z XIX wiecznego podręcznika górnictwa. Takie wentylatory były popularne w II połowie XIX wieku. Wlot powietrza (zasysanie z szybu było z kierunku osiowego w stosunku do wirnika. Zdjęcia i opis: Jan Woźniak.
c
Położenie szybu „Zaborze” z poziomami 140, 200 i 250 m. w stosunku do głównych szybów Pola Zachodniego.
Szyb Zaborze z czasem osiągnął głębokość 385 metrów. Wspomagał również częściowo wentylację Pola Wschodniego (Poremba), z którym połączony był wyrobiskiem do poziomu340 m. najgłębszego wówczas na Polu Zachodnim, a także przecznicą z poziomu 200 m.
Tu jest zdjęcie tablicy informacyjnej „Wytyczna do szybu Zaborze” na poziomie 340 Pola Wschód.
Stracił on na znaczeniu w momencie uruchomienia nowego, głębszego (502 m) szybu Wilhelmina w 1912 r. Istniał jednak nadal aż do lat 70. XX stulecia, po czym go zasypano. Ostatni jego ślad zobaczyć można na fotografii lotniczej z września 1970 roku i w tej dekadzie szyb zasypano (prawdopodobnie wraz z szybem Hermann Pola Wschód).
Ta archiwalna pocztówka pochodzi z kolekcji Włodzimierza Wysockiego który kolekcjonuje je już ponad 20 lat, w jego posiadaniu jest około 700 egzemplarzy. Były wystawione w Galerii Muzeum Miejskiego Cafe Silesia w od 14 marca do 5 maja 2019 roku.
Dzięki jego uprzejmości i ogromnej pomocy pani Urszuli Wieczorek z Muzeum Miejskiego w Zabrzu możemy je tu wszystkie zobaczyć, za co serdecznie im obu dziękuję.
Opracował: Andrzej Dutkiewicz. 30.01.2025
Serdecznie dziękuję panu Janowi Woźniakowi za konsultację i analizę zdjęcia lotniczego i Rafałowi Tylendzie za to zdjęcie
Źródła:
Jan Woźniak – Znaczenie szybu Wilhelmina i jego wentylatorów dla kopalni „Królowa Luiza”. Górnik Polski, Zeszyty Naukowe MGW w Zabrzu nr 5.
Bergassessor J. Westhphal – „Jahrbuch für den Oberbergamtsbezirk Breslau“ (bis 1912) Phönix-Verlag.
Königliche Berginspektion Salzbrunn – Königliches Steinkohlen-Bergwerk Königin-Luise bei Zabrze O.- S. Zabrze, im April 1903.
