Architektura
Teatr Nowy w Zabrzu dziełem szwedzkiego architekta.
Jak dotąd nikt w Zabrzu nie wiedział kto zaprojektował budynek Teatru Nowego w Zabrzu. Otwarto go 27 stycznia 1901 roku,w dzień urodzin cesarza Wilhelma II, jako kasyno zakładowe Huty Donnersmarck, późniejszej Huty Zabrze.
Był nim urodzony w szwedzkim Alfastorp (gmina Asmundstorp / Skåne) CARL BERN, który jednak prawie całe swe życie zawodowe spędził w Dortmundzie w Zagłębiu Ruhry.
Tą wiadomość otrzymałem od pana Andersa Franzén ze Szwecji, historyka w JÖNKÖPINGS LÄNS MUSEUM.
Oto jego wizytówka na stronie Muzeum https://jonkopingslansmuseum.se/kontakta-oss/anders-franzen/anders/
Pan Franzén pisząc książkę o szwedzkich architektach pracujących w Niemczech, zwrócił się do mnie z prośbą o nadesłanie mu pocztówek z wizerunkiem budynku teatru / kasyna i był uprzejmy udostępnić mi rozdział swojej nie ukończonej jeszcze pracy.
Źródłem tej wiadomości jest znaleziony przez niego artykuł w Dortmunder Zeitung z 15 września 1900 roku nr. 470 pod tytułem „Dzieło chwali swego mistrza”.
Oto jego skrócone tłumaczenie:
Hörde 14 września.
„Dzieło chwali swego mistrza”. Pan architekt Bern z Dortmundu, dzięki bardzo udanemu projektowi kasyna huty w Hörde, otrzymał zlecenie wybudowania takiegoż w górnośląskim Zabrzu. Zleceniodawcą jest tamtejsza Donnersmarck-Hütte. (Umowa była już w tym momencie podpisana). Ponadto pan Bern opracował już plany takiej budowli dla huty „Deutscher Kaiser” w Bruchhausen. Te zadania zostały mu zlecone dzięki poleceniu panów którzy podczas odwiedzin kasyna w Hörde, przekonali się o urodzie i funkcjonalności tej budowli. Także Gimnazjum, które wybuduje on dla naszego miasta, będzie z pewnością urozmaiceniem jego monotonni i wielką dla niego ozdobą”.
Na pierwszych dwóch pocztówkach budynek kasyna przed powiększeniem od strony wschodniej w 1902 roku, od czwartej pocztówki – wydane po I wojnie światowej.
Obok pocztówka ze zdjęciem wspomnianego wyżej kasyna huty w Hörde (Dortmund) z 1905 roku. Budynek już nie istnieje.
Pochodzti ze strony aukcyjnej lotsearch.de
Inne duże projekty architekta to gmach administracji koncernu Thyssen w Duisburgu Bruckhausen i poczta w Hörde.
CARL BERN – życiorys.
Carl Svensson (Bern) urodził się w 1861 roku w Alfastorp w parafii Asmundstorp, tuż na wschód od Landskrony, gdzie jego ojciec Sven Nilsson był dzierżawcą – później osadnikiem – i cieślą. W tym samym roku, w którym urodził się Carl, rodzina przeprowadziła się do pobliskiego Tågarp.
W wieku czternastu lat Carl w 1875 roku przeprowadził się sam do swojego wujka, nauczyciela w pobliskiej gminie Tofta, celem dalszej nauki, skąd w 1877 roku powrócił do rodziny. Przez następne pięć lat prawdopodobnie uczył się stolarstwa od swojego ojca. Następnie rozpoczął naukę w Elementarnej Szkole Technicznej w Malmö, którą ukończył w 1883 r., uzyskując dyplom z budownictwa. W tym samym roku został zatrudniony w agencji budowy kolei Skåne-Hallands w Helsingborgu.
W styczniu 1884 roku Bern przeprowadził się do Kristianstad, gdzie pracował jako kreślarz przy budowie dużego Domu Masońskiego przy Stora Torg. Jego autorem był architekt i budowniczy Svante Svensson, z którym Bern związał sięzawodowo, mieszkając nawet pod tym samym jak on adresem.
W 1890 roku Bern wyjechał do Berlina, aby studiować na tamtejszym Uniwersytecie Technicznym, gdzie kontynuował naukę do 1892 roku. W tym czasie, w Niemczech, opublikował artykuł w czasopiśmie Deutsche Bauzeitung na temat kościoła Świętej Trójcy w Kristianstad.
Po ukończeniu studiów w 1892 r. uzyskał zatrudnienie w prywatnym biurze architektonicznym swojego nauczyciela Vollmera. Był kierownikiem budów kilku znanych obiektów ( Johanneskirche Dortmundzie, „Conversationshaus” – w nadmorskim kurorcie Westerland na modnej wyspie Sylt).
Bern brało udział także w szwedzkich konkursach architektonicznych. W konkursie na nowy budynek kościoła w Göteborgu – przyszły Vasakyrkan – jego propozycja została zakupiona w 1901 roku. W innym konkursie architektonicznym, który dotyczył nowego głównego budynku Uniwersytetu w Göteborgu, Bern brało udział zdalnie. Jesienią 1902 roku zwycięskie propozycje zaprezentowano w czasopiśmie Arkitektur. Podano nazwiska autorów trzech zwycięskich propozycji, ale nie podano autorów propozycji, które zostały jedynie zakupione. Jedną z nich założył Carl Bern.
Wróćmy do roku 1898, kiedy to Bern założył własne biuro w Dortmundzie. Jednym z jego pierwszych zadań jako niezależnego architekta było kasyno zakładowe huty (Hüttenkasino) w Hörde, dzisiejszej dzielnicy Dortmundu. Budynek, w którym znajdowały się głównie sale bankietowe, został wzniesiony przez lokalną hutę żelaza i ukończony w 1900 roku. Zewnętrzna część budynku została utrzymana w stylu wczesnego renesansu, z cechami nordyckiej architektury drewnianej w górnych partiach. Projekt wzbudził tak duże zainteresowanie, że wkrótce w 1901 roku Berno otrzymało zlecenie zaprojektowania podobnego obiektu na Górnym Śląsku. Klientem była huta żelaza Donnersmarckhütte w Zabrzu, na południu Polski (obecnie).
Innym klientem była huta żelaza Deutscher Kaiser w Bruchhausen, należąca do rodziny Thyssenów. Tam, około 1903 roku, Bern zaprojektował „budynek kasyna”, który istnieje do dziś, a w tym rejonie zlecano mu kolejne prace. Tutaj można dostrzec wyraźną linię łączącą doświadczenia Berna z działalnością firmy budowlanej Vollmer & Jassoy na wyspie Sylt z późniejszymi budynkami kasyn w innych miejscach, za które sam odpowiadał.
Na początku XX wieku Bern otrzymywał także kilka przydziałów w Hörde. Miasto przeprowadziło renowację, rozbudowę i budowę kilku budynków szkolnych według rysunków Berna. Nowy budynek Progymnasium (liceum) został otwarty w 1902 roku i przez niego zaprojektowany. Progymnasium najwyraźniej było prestiżowym projektem dla miasta i gdy w 1903 roku w Dreźnie zorganizowano Wystawę Niemieckich Miast („Deutsche Städte-Ausstellung”), Hörde postanowił wystawić rysunki swojego nowego budynku liceum.
Gdy w 1903 roku miasto planowało znaczną rozbudowę ratusza, Bern również przedstawił stosowne propozycje.
Innym zachowanym budynkiem z berneńskiej produkcji jest budynek poczty przy Semerteichstrasse w Hörde z 1904 roku (zdjęcie powyżej). Podobnie jak wspomniany wcześniej budynek biurowy, jest to większy budynek wybudowany w stylu gotycku ceglanego, w którym czerwona cegła uzupełniona jest pasami i obramowaniami z naturalnego kamienia.
Bern sporadycznie pojawia się w książce adresowej Dortmundu. W 1905 roku mieszkał przy Kronenstrasse 15, gdzie również prowadził swoje biuro. W 1934 roku Carl Bern architekt, odnotowany jest przy Kaiserstraße 52.
Carl Bern tym różnił się od wielu innych uczniów Technicznej Szkoły w Malmö, że nie wrócił do Szwecji, lecz do końca życia pracował w Dortmundzie, gdzie zmarł w 1935 roku.
Anders Franzén
(którego tekst nieznacznie skróciłem).
Opracował: Andrzej Dutkiewicz. 03.05.2025