Historia po 1945 r
Statek m/s ZABRZE – cała historia.
Nazwę “Zabrze” noszą nie tylko kluby sportowe i zakłady pracy. Nosiły je również dwa statki pełnomorskie: m/s ZABRZE i s/s KOPALNIA ZABRZE.
W czasach Polski Ludowej przemysł okrętowy w kraju przeżywał okres prosperity. Polska flota handlowa była jedną ze znaczących na świecie. Wiele statków pod polską banderą nosiło śląskie nazwy. Nazwy miast i 30-stu kopalń, również z Dolnego Śląska i Zagłębia. Statkom handlowym nadawano także imiona przodowników pracy, również Wincentego Pstrowskiego. Do portów całego świata zawijały: Górnik, Górny Śląsk, Powstaniec Śląski.
Budowa i przeznaczenie.
Statek MS Zabrze był drobnicowcem typu B/446 i spełniał warunki typu „Seawaymax”, czyli posiadał wymiarach gabarytowe umożliwiające żeglugę po drodze wodnej Świętego Wawrzyńca łączącej Wielkie Jeziora Północnoamerykańskie z Atlantykiem.
Nie należał do tzw. „jeziorowców”, które służyły do żeglugi wyłącznie po Wielkich Jeziorach.
Statki z tej serii mogły też przewozić do 70 kontenerów 20 stopowych.
Ich projektantem był inż. Zbigniew Anosowicz, głównym budowniczym inż. J. Wasilkowski a autorem konstrukcji kadłuba był inż. Eugeniusz Maćkowiak. Jak zapewniał projektant, nazwy statków wzięto od jego inicjałów ZA.
Zwodowano go 30 listopada 1968 roku w Stoczni im. Adolfa Warskiego w Szczecinie z pochylni „Odra”. Jego matką chrzestną była Elżbieta Siemaszkiewicz, dyrektorka Liceum Ogólnokształcącego nr II w Zabrzu i o niej więcej w dalszej części artykułu. W uroczystym chrzcie udział wzięli również sekretarz Komitetu Miejskiego PZPR mgr. Józef Janota i przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej mgr. Tadeusz Bluszcz jako członkowie 12 osobowej delegacji Zabrza.
m/s Zabrze
Podniesienie bandery odbyło się 12 sierpnia 1969 roku przy Nabrzeżu Francuskim portu w Gdyni w obecności sekretarza zabrzańskiego Komitetu Miejskiego PZPR Józefa Dudzika, przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej Tadeusza Bluszcza oraz delegacji zabrzańskich górników.
Miał nośność 5543 TDW (7000 DWT) i pięć ładowni o pojemności 10331 metrów sześciennych na dwóch pokładach w tym jedną chłodzoną, oraz zbiornik na ładunek płynny. Jego długość całkowita 135,2 m, szerokość 17,8 m, zanurzenie 6,8 m. Wyposażony był w silnik spalinowy „Sulzer 6RD 68” o mocy 5299 kW i rozwijał prędkość 17,4 węzła. M/s Zabrze obsługiwał linię północnoamerykańską, zimą gdy rzeka św. Wawrzyńca zamarzała, statek kierowano do portów zachodniej Afryki (ładownia schładzana do -20 stopni).
Armatorem jednostki były Polskie Linie Oceaniczne (PLO).
Załoga składała się standardowo z 41 marynarzy. Statek mógł zabrać 12 pasażerów i te miejsca były zawsze zajęte.
Był 169 statkiem zbudowanym w szczecińskiej stoczni i trzecim w kolejności z sześciu bliźniaczych statków o nazwach miast na litery ZA. Przed nim zwodowano Zakopane i Zamość, po nim Zambrów, Zawiercie i Zawichost. Dwie takie jednostki stocznia wybudowała dla armatora China Ocean Shipping Company z Chińskiej Republiki Ludowej. Ostatnią w roku 1971.
m/s Zabrze
Polskie LInie Oceaniczne
Pocztówka z ok. 1970 roku wydana w niewielkim nakładzie 1000 egz. na zlecenie armatora statku przez ówczesnego monopolistę Biuro Wydawnicze „RUCH”.
Próbny rejs planowano na pierwsze dni lipca, po czym odbyć się miała kurtuazyjna wizyta kapitana statku w Zabrzu.
Pierwszym kapitanem był Zdzisław Chuchla a I oficerem Stanisław Czachorowski. Starszym mechanikiem Jerzy Rozalski.
Wyposażenie statku.
Był jednym z najnowocześniejszych i najbardziej komfortowych jednostek PLO. Na pokładzie było wiele zabrzańskich akcentów, począwszy od kolorowego herbu Zabrza i plakatów Zabrzańskiego Września oraz przedstawienia „Krakowiaków i Górali” z Teatru Nowego, konkursowych prac Kazimiery i Tadeusza Moskałów, które witały gości w głównym holu. W wystroju wnętrz pomagało Towarzystwa Miłośników Zabrza. Utrzymane były w pastelowych barwach i wyposażone w nowoczesne segmentowe, niepalne meble oraz gramofony i magnetofony. W kajutach załogi, mesie kapitańskiej, restauracji i klubie wisiały grafiki i obrazy o tematyce śląskiej, których autorami byli zabrzańscy i śląscy plastycy Aleksander Rak, Stanisław Gawron, Danuta i Ryszard Osadczy. Na podłogach wyłożono dywany. Pomieszczenia te były klimatyzowane, co było wówczas luksusem. Autorem tego „przepychu” był architekt Włodzimierz Szczepański z centralnego ośrodka konstrukcyjno-badawczego w Szczecinie.
m/s Zabrze.
Wyposażenie techniczne jednostki nie ustępowało klasie wystroju wnętrz. Siłownia zautomatyzowana była w 90 %. Mostek kapitański wyposażono w dwa radary (jeden polskiej produkcji), sterowanie, nawigacja i określanie głębokości odbywały się automatycznie. Pulpity sterownicze działały na tranzystorach. Rodzima część wyposażenia pochodziła z firmy „Centromor”.
Ze względu na duże różnice poziomów podczas śluzowania na Wielkich Jeziorach Północnoamerykańskich statki tej serii miały kominy odchylone w kierunku rufy i nie było na nich żadnych elementów wystających poza burtę. Nowością było również na polskich statkach wyposażenie ich w specjalne windy cumownicze z automatycznie regulowanym naciągiem. Były też dodatkowe reflektory i wzmocnienia burt, steru i śruby do żeglugi w lodach, które pojawiały się na trasie Wielkich Jezior. Jednostka spełniała wymogi 1 klasy żeglugi w zalodzonych akwenach. Ta ostatnia cecha pozwoliła na użycie s/s Zabrze w rejsie antarktycznym do Wyspy Króla Jerzego, o czym przeczytać można w dalszym ciągu artykułu.
Statkiem dowodzili m.in. kapitanowie Zdzisław Chucha, Stanisław Stępniewski, Wojciech Kozłowski i (także podczas rejsu antarktycznego) Marian Lis.
Pierwszy rejs.
Celem pierwszego rejsu był Nowy Jork, gdzie m/s Zabrze zawinął 30 sierpnia 1969 roku. Średnia wieku załogi dziewiczego rejsu to jedynie 27 lat a marynarzy było 45. Statek pokonał trasę Gdynia – Hamburg-Brema – Antwerpia – Havre – Nowy Jork – Baltimore – Norfolk – Filadelfia – Nowy Jork – Havre – Gdynia.
Z pierwszej wigilii na morzu zachowało się świąteczne menu z pokładowej restauracji. Z tego rzadkiego dokument wynika że gotowano tam dobrze !!!
Menu
24.12.1969
Ten dokument nadesłał Pan Łukasz Kotłowski, Serdecznie mu za to dziękuję.
20 marca 1971 roku otwarto linię Wielkich Jezior, dla której m/s Zabrze zbudowano. Nasz statek wyruszył więc na nową trasę Gdynia – Hamburg – Brema – Antwerpia – Montreal – Toronto – Hamilton – Detroit – Milwaukee – Chicago – Detroit – Montreal – Antwerpia – Rotterdam – Hamburg – Gdynia. Statkiem który zainaugurował linię był m/s Zawiercie.
Food for the Hungry
Food for the Hungry
Antarktyczny rejs.
M/s Zabrze zapisał swą chlubną kartę w historii polskiego polarnictwa. W dniu 29 grudnia 1976 roku z Gdyni w kierunku Wyspy Króla Jerzego w archipelagu Szetlandów południowych na Antarktydzie wypłynął statek rybacki m/t Dalmor pod dowództwem Zenona Krzymińskiego, wioząc drobny sprzęt i większość załogi polarników. 10 stycznie wyprzedził go znacznie szybszy m/s Zabrze, który wiózł ciężkie wyposażenie niezbędne do budowy Polskiej Stacji Antarktycznej im. Henryka Arctowskiego. Były to 35 domków, amfibie, łaziki, dźwig. Jego wyjście z Gdyni przypadło w Sylwestra, cumy rzucono o godz. 20:10. na pokładzie miał grupę desantową, kierownictwo ekspedycji i dwóch reporterów telewizji gdańskiej. W sumie 17 osób (oprócz 45 marynarzy). Ładunek bagażu wyprawy ważył 2563 tony. M/s Zabrze obrał dłuższą drogę przez cieśniny duńskie. Powodem był niebezpieczny ładunek: beczki z benzyną i 3 tony trotylu. Z tego powodu zrezygnowano również z tradycyjnego chrztu na równiku.
Mimo braku znajomości terenu, znaleziono dogodne miejsce. “Do lądowania wybrano Zatokę Admiralicji i miejsce oznaczone jako Thomas Point. W zatoce znaleziono dogodne kotwicowisko, zaś ukształtowanie terenu pozwala nie tylko na wygodne usytuowanie bazy, ale także na poruszanie się w pobliskiej okolicy pojazdami mechanicznymi; jest tu również słodka woda” – tak brzmiała depesza prasowa skierowana do krajowej prasy.
Pierwsi Polacy z m/s Zabrze zeszli u celu na ląd 29 stycznia o godz. 10:00. Załogi statków pomagały również przy budowie stacji. Od portu macierzystego dzieliło ich 14 900 km i 5 godzin różnicy czasu. Oprócz załóg statków, przypłynęły tam 73 osoby.
Kierownikiem wyprawy był doc. dr. Stanisław Rakusa – Suszczewski.
Pierwszego dnia po przybyciu na Wyspie Króla Jerzego umieszczono miedzianą tablicę z orłem i napisem: “Dla upamiętnienia lądowania wyprawy antarktycznej 1976/77 na statkach Zabrze i Dalmor”.
Marynarze przywieźli ze sobą proporzec z herbem Zabrza. Zatknięto go 4 lutego 1977 r nad stacją, a potem zawieszono na ścianie świetlicy. Na pamiątkę wmurowano dwie tablice z imionami miasta i statku.
Wyładunek i budowa stacji odbyły się w rekordowym tempie. Jej uroczyste otwarcie nastąpiło już 26 lub 28 lutego 1977 roku i funkcjonuje do dzisiaj.
Rozładunek m/s „Zabrze” (2563 t) trwał 26 dni, w tym 5 dni przerwy spowodowanej sztormami, które kilkukrotnie zrywały go z kotwicy.
Ze względu na bardzo trudne sztormowe warunki w okresie wyładunku i budowy stacji, kiedy załoga statku narażała swoje życie, kierownictwo wyprawy złożyło na jej ręce szczególne podziękowania i zobowiązało się do upamiętnienia wysiłków wszystkich załóg i budowniczych specjalną tablicą pamiątkową. Kapitanem statku był w trakcie tego rejsu Marian Lis.
Po wypełnieniu swej antarktycznej misji, 2 marca o godz. 07.30 m/s Zabrze opuściło wyspę i udało się w normalny eksploatacyjny rejs w kierunku Buenos Aires. Do portu w Szczecinie powrócił 7 kwietnia 1977 roku.
m/s Zabrze at Newhaven.
Matka chrzestna.
„Nadaję ci imię – Zabrze. Płyń po morzach i oceanach świata, głoś sławę polskiego stoczniowca i marynarza”. Te słowa wypowiedziała 30 listopada 1968 roku Elżbieta Siemaszkiewicz, dyrektorka Liceum Ogólnokształcącego nr II w Zabrzu – matka chrzestna statku.
Do Zabrza przyjechała w maju 1945 roku ze skierowaniem do pracy w liceum przy ulicy Sienkiewicza. W latach 1947 do 1972 uczyła również w liceum dla pracujących.
W roku 1948 została wicedyrektorem II Liceum a w roku 1952 jego dyrektorem. Na tym stanowisku pozostała 20 lat. Po przejściu na emeryturę nadal uczyła. Brała czynny udział w życiu społecznym i kulturalnym miasta. Współpracowała z organizacjami młodzieżowymi Zabrza.
W Belwederze odznaczona została Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
W 1971 roku, jako matka chrzestna statku, zaproszona została na jeden z rejsów do Ameryki Północnej. Te 73 dni i swoje wrażenia opisała w kilku odcinkach w „Głosie Zabrza”.
Gdy zmarła w kwietniu 2000 roku, na klepsydrze znalazły się słowa: Matka chrzestna statku m/s Zabrze i Wielki Przyjaciel Młodzieży.
Elżbieta Siemaszkiewicz,
Ostatnie lata.
W ostatnich latach eksploatacji m/s Zabrze pływał do Afryki Zachodniej, a potem Środkowej Ameryki. A dalej różne źródła podają bardzo różne wiadomości.
Na stronie Polskich Linii Oceanicznych można znaleźć wiadomość że pod tą banderą pływał od 1969 do 1994 roku. Ostatnim polskim armatorem była spółka „POL-America”, powstała w 1993 roku w trakcie prywatyzacji PLO.
(W tymże roku załoga statku mogła wziąć udział w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w trakcie rejsu. Okręg wyborczy dla m/s Zabrze nosił numer 1056).
W 1995 roku odkupić miał go armator arabski Abdoul Kader Sabra, który statki rejestrował w Panamie. Jednostkę nazwano „Al Farah”. Już w następnym roku były m/s Zabrze pływać miał pod banderą syryjską, którą wciągnął na maszt w porcie Lattakia jego nowy właściciel, kompania YKMO. Ostatni rejs statku odbyć miał się w barwach tej kompanii w roku 2001 na plażę w hinduskim regionie Alang, gdzie go wysztrandowano (osadzono na plaży) i pocięto na przysłowiowe żyletki.
Druga wersja mówi że nasz statek, po ostatnim rejsie do Ameryki Środkowej, sprzedano armatorowi syryjskiemu, lub panamskiej firmie Sakmar Shipping and Trading Co. Inc. Przekazanie statku nastąpiło w hiszpańskim porcie Santander 2 sierpnia 1992 roku, czyli 3 lata wcześniej niż w wersji poprzedniej.
Biorąc pod uwagę że arabski armator zarejestrował (z powodów finansowych) statek w Panamie, można przyjąć że te fakty się pokrywają. Sporne pozostają data sprzedaży i złomowania statku.
Dane techniczne.
Statek MS Zabrze był drobnicowcem typu B/446 i spełniał warunki typu seawaymax, czyli posiadał wymiarach gabarytowe umożliwiające żeglugę po drodze wodnej Świętego Wawrzyńca łączącej Wielkie Jeziora Północnoamerykańskie z Atlantykiem.
Statków tego typu wybudowano więcej, nosiły imiona miast na literę Z : Zabrze, Zambrów, Zawiercie, Zamość, Zakopane, Zawichost.
Tonaż 5543 TDW (7000 DWT)
Szybkość 17,4 węzła.
Miejsc pasażerskich 12.
Ilość załogi 41.
Długość 135,2 m.
Szerokość 17,8 m.
Zanurzenie 6,8 m.
Silnik wysokoprężny typu Sulzer 6RD 68 o mocy 7200 KM (5299 kW) produkcji „Zakładów Przemysłu Metalowego H.Cegielski w Poznaniu”, na licencji szwajcarskiej firmy Sulzer-Brothers Ltd. (dziś Wärtsilä Switzerland Ltd.). Licencję tą zakupiono w 1956 roku.
W 1995 roku z sześciu polskich statków serii „ZA” pływały już tylko dwa; Zambrów i Zawichost. Mało ekonomiczne z powodu ciężaru wzmocnień przeciwlodowych statki likwidowano. Państwowy dotychczas armator PLO przechodził akurat turbulencje prywatyzacji i podziałów na spółki.
Zanim na wody globu wypłynął m/s Zabrze, imię naszego miasta reprezentował inny, o zupełnie innej historii statek, s/s Kopalnia Zabrze. O tym będzie tu wkrótce.
Autor: Andrzej Dutkiewicz. Zdjęcia statku z jego archiwum.
Źródła:
http://aplus.historia-zabrza.pl/zabrze_na_morzu.html
Zbigniew Gołasz. „Morski Ambasador”. Nasze Zabrze Samorządowe 10/2008
„Głos Zabrza”.
Stanisław Rakusa-Suszczewski. ZAŁOŻENIE POLSKIEJ STACJI ANTARKTYCZNEJ IM. HENRYKA ARCTOWSKIEGO (1976/1977) DZIENNIK PROF. STANISŁAWA RAKUSA-SUSZCZEWKIEGO „Kosmos-problemy nauk biologicznych” 2017 (316).
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jeziorowiec
https://pl.wikipedia.org/wiki/Seawaymax
https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_wypraw_na_Polsk%C4%85_Stacj%C4%99_Antarktyczn%C4%85_im._Henryka_Arctowskiego
https://polska-morska.pl/2021/12/05/pierwszy-w-polsce-statek-do-zeglugi-po-wielkich-jeziorach-amerykanskich/
https://silo.tips/download/zapisy-w-dzienniku-budowy-stacji
https://pl.wikipedia.org/wiki/Jeziorowiec
https://historia.trojmiasto.pl/Jeziorowce-w-rejsach-na-Antarktyde-n123236.html
https://www.prawo.pl/akty/m-p-1993-46-443,16824164.html
https://historia.interia.pl/kartka-z-kalendarza/news-28-stycznia-1977-r-rozpoczeto-budowe-polskiej-stacji-antarkt,nId,1597152
https://wiktorzglejc-sopociak.blogspot.com/p/e-siemaszkiewicz-zabrze.html
https://www.plo.com.pl/index.php?language=pl§ion=0&subsection=0&item=662&title=Zabrze&code=ship&page=0
