Zdjęcia przedwojenne-Zabrze
Fabryka pojazdów Franza Klementza.
Fotografia której będzie poświęcony ten artykuł doskonale oddaje klimat epoki, w której została zrobiona. Potrafi też opowiedzieć ciekawą historię i ta właśnie taka jest.
1
2
Franz Klementz z zawodu był kołodziejem, czasami nazywanym stelmachem, w języku niemieckim Stellmacher. Osoba taka zajmowała się wytwarzaniem drewnianych elementów do sań, czy wozów, a przede wszystkim kół.
W książce adresowej na lata 1908-1909 znajdziemy, aż dwa zakłady pana Klementza. Pierwszy z nich mieścił się przy Gluckaufstrasse 3 (ul. Szczęść Boże), a drugi przy Florianstrasse 6 (ul. Floriana). Mam swoją teorię na temat dlaczego aż dwa zakłady, choć to tylko domysły. Mogło być tak, że jeden z tych zakładów zajmował się wytwarzaniem wozów, a drugi karoserii do samochodów, które stawały się coraz bardziej popularnymi środkami transportu. Do tego czym jeszcze zajmowała się ta firma wrócę, gdy będziemy mówić o późniejszych latach. Zaznaczam też, że co wyżej to tylko moja teoria i równie dobrze mogła to być po prostu dwa zakłady zajmujących się dokładnie tym samym.
Adressbuch für die Gemeinde Zabrze 1908-1909
W kolejnej książce adresowej z 1910 roku sytuacja się zmienia i pozostaje nam tylko zakład przy Gluckaufstrasse 3. I tu należy się wyjaśnienie, bo czytelnik może się zastanawiać, skąd ten adres, skoro na fotografii mamy wyraźnie napisane Friedrichstrasse 6. Zarówno jedna, jak i druga ulica są do siebie równoległe, a zakład mieścił się pomiędzy tymi ulicami ponad to budynek przy Gluckaufstrasse 3 mógł być jedynie biurem i miejscem zamieszkania Franza Klementza.
.Adressbuch für Zabrze 1910
W książce z 1924 roku podane zostały dwa adresy przy tej samej ulicy jest to Friedrichstrasse 18 i 6. I Tu też mam swoją teorię, jako że nie znamy rozmiarów zakładu to można założyć lokalizację głównego warsztatu pod numerem 18, a pod numerem 6 biura i placu odstawczego gotowych pojazdów.
Adreßbuch Hindenburg 1924.
Ostatnia z książek adresowych jakie przejrzałem. pochodzi z 1929 roku. Podany został tylko jeden adres, ten przy Friedrichstrasse 6.
Adreßbuch Hindenburg 1929
Historia firmy pod rządami Franza Klemenza kończy się w sierpniu 1929 roku. W czasopiśmie „Der Oberschlesische Wanderer” numer 203 z 31 sierpnia znalazłem komunikat o przejęciu firmy przez nowego właściciela. Nowy właściciel Paul Ross w ogłoszeniu wymienia swoje usługi, czyli produkcję różnych rodzaju nadwozi, naprawę, modernizację, malowanie a także budowę pojazdów reklamowych, czy zabudów specjalnych.
.Der Oberschlesische Wanderer, 1929
W dniu 11 Czerwca 1940 roku w wieku 70 lat Franz Klementz niespodziewanie umiera i jak informuje nekrolog zamieszczony w ” Der Oberschlesische Wanderer” w numerze z 12 czerwca, była to śmierć nagła.
Der Oberschlesische Wanderer, 1940, Jg. 113, Nr. 161
Myślę że możemy przyjąć że jedna ze stojących na pierwszym planie zdjęcia postaci, to właśnie Franz Klementz. Cała ta fotografia ma dla mnie charakter reklamowy i tu pojawia się pytanie. Gdzie została zrobiona?
.
Jeżeli próbowaliście kiedyś lokalizować miejsca ze starych fotografii to wiecie że nie zawsze jest to proste i często się nie udaje. Tu się udało, a przyczyniło się do tego kilka osób z którymi prowadziłem dyskusję o tym zdjęciu. Zacznijmy od faktu że na fotografii mamy adres zakładu, co znacząco ułatwiło sprawę i pozwoliło zawęzić obszar poszukiwań. Co ją utrudniło to z kolei braki w zabudowie, jeśli porównamy to ze stanem obecnym.
Jest to widok na przedwojenną Glückaufstrasse, obecnie ul. Szczęść Boże. Niski budynek po lewej stronie kadru to numer 3, nieistniejący już, wyburzony na przełomie lat 60 – tych i 70 – tych. Po prawej istniejący i widoczny tu tylko fragmentarycznie budynek który znajduje się pod numerem 1a. W tle ledwo widoczny na oryginalnej fotografii budynek o numerze 5 również nie istniejący.
.
Dzięki Romanowi Krupie mogę pokazać zdjęcie wyburzenia budynku numer 5 latach 70-tych.
3
Na tym jednak nie koniec. Pan Franciszek Cedzich, który bardzo pomagał mi w lokalizowaniu zdjęcia, udał się na teren bazy „Termoizolacji”, która znajduje się mniej więcej na terenie dawnego warsztatu i wykonał kilka fotografii które tu również zamieszczam.
Koniec? Jeszcze nie. Zostało nam jeszcze coś, co wprawne oko pewnie już wyłapało. A jeżeli nie to proszę o spojrzenie na lewą stronę, fotografii gdzie wśród wyrobów zakładu stoi wóz z reklamą kupca z Biskupic. Był nim Wilhelm Schmatloch, fabrykant wody mineralnej i handlarz piwa z ulicy Bytomskiej 83, w najstarszej dzielnicy naszego miasta. Dużo więcej na ten temat nie wiem, jednak być może jeszcze kiedyś nadarzy się okazja by do tematu wrócić. A za informację o adresie dziękuję Damianowi Spielvogel.
4
Podziękowania dla Romana Krupy, Damian Spielvogel, Franciszka Cedzicha, Stanisława Zawady i wszystkich z którymi rozmawiałem o tym zdjęciu.
Opracował: Rafał Tylenda. Zdjęcie z jego kolekcji. 01.09.2024
Źródła:
https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/184126 – Der Oberschlesische Wanderer z Śląskiej Biblioteki Cyfrowej.
Książki adresowe Zabrza również ze zbiorów Śląskiej Biblioteki Cyfrowej.
https://sbc.org.pl/dlibra/publication/5385/edition/4949
https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/31333/edition/28147
