Kluby Sportowe
Towarzystwo Gimnastyczne „Turnverein Frisch – Frei Zabrze Sūd”
Towarzystwo zostało założone w 1897 roku, było członkiem założonego w 1868 roku Deutsche Turnerschaft (Niemiecki Związek Gimnastyczny). Flaga niemieckiego związku gimnastycznego to cztery litery F na białym tle. Sloganem związku było hasło „Frisch, Frei, Fröhlich, Fromm“ (Świeży, Wolny, Radosny, Pobożny). Z dwóch pierwszych słów utworzono nazwę towarzystwa w Zabrzu. W 1908 roku przewodniczącym zabrzańskiego stowarzyszenia był brygadzista Hauser, trenerem był Kramarczyk. Lokalem, w którym zbierali się członkowie towarzystwa była restauracja Mandowskiego przy Gartenstrasse 30 (ul. Sienkiewicza).
Ogłoszenie z gazety Zabrzer Anzeiger z 7 września 1902 roku (Ze zbiorów Archiwum Państwowego w Katowicach Oddział Gliwice).
W ogłoszeniu zaprasza się na niedzielę w lokalu Towarzystwa. W programie przedpołudniowym przewidziano zawody gimnastyczne seniorów i juniorów. Po południu wielki koncert kapeli górniczej kopalni „Królowa Luiza”. W trakcie odbywały się turniej strzelecki, pokazy gimnastyczne i losowanie nagród. Od godz. 7 wieczór, wieczorek taneczny. Wstęp kosztował 0,30 marki.
Pocztówka z restauracją Mandowskiego z prawej strony.
Restauracja Mandowskiego, stan obecny. Foto: Dariusz Guz.
W 1908 roku lokal był już w rękach Salo Grätza, pojawiało się również nazwisko innego właściciela – Paul Hütter. Poniżej pocztówka „Pozdrowienia z Etablissement Salo Grätza w Zabrzu-Południe Gartenstrasse”.
Gruß aus Graetz’s Etablissement, Zabrze – Süd, Gartenstrasse.
W 1912 roku zmiana nastąpiła w funkcji przewodniczącego, którym był dyrektor Sylwester. Zajęcia sportowe odbywały się we wtorek, środę i sobotę od godziny 8 do 10. W 1914 roku przewodniczącym towarzystwa był profesor Haentschke. Trenerami młodszej grupy byli bracia Nasteinczyk, starszą grupę trenował nauczyciel Kramarczyk. Zmienił się lokal, w którym zbierali się członkowie. Została nim Kaffe Borussia zlokalizowana przy Dorotheenstrasse 59. ( 3-go Maja) Właścicielem lokalu był Wilhelm Schneck.
Dorotheenstrasse 59 Kaffe Borussia
Budynek 3-go maja 59 , stan obecny. Foto: Dariusz Guz.
Dorotheenstrasse w latach 20-stych. Wejście do lokalu w lewej narożnej kamienicy.
W dniu 23 czerwca 1923 roku w lokalu związkowym została odsłonięta pamiątkowa tablica poświęcona 44 członkom towarzystwa poległym na frontach I wojny światowej. Oto ich nazwiska: Kurt Appel, Alfred Buchczyk, Alfred Büttner, Viktor Draczek, Kurt Drössler, Joseph Gersch, Heinrich Goletz, Wilhelm Gorczytza, Karl Grabe, Georg Greczyk, Georg Hoffmann, Fritz Hübner, Arthur Jagla, Leo Jakubczyk, Paul Jendryssek, Johann Kaluza, Ernst Kierzel, Alois Kischka, Peter Kleinert, Hans Knapplik, Joseph Kotzur, Gregor Krensel, Gregor Kühne, Georg Langosch, Engelbert Lenza, Paul Lukannek, Max Muras, Joseph Nasteinczyk, Hugo Nierobisch, Emil Ossmann, Johann Ossmann, Theodor Plasa, Ignatz Rzepka, Christel Sack, Johann Salzbrunn, Engelbert Schmack, Richard Schmieczek, Franz Schneider, Franz Schutt, Stefan Smolka, Theodor Smolka i Waldemar Wanjura-Lubojanski. Autorem tablicy był rzeźbiarz Schmidt z Lądka Zdroju.
W 1929 roku przewodniczącym towarzystwa był profesor Haendschke.
Znaczek opłaty 50Pfg (Fenigów)
Znaczek opłaty członkowskiej o wymiarach 2 x 1,5 cm wklejany był do legitymacji Towarzystwa Gimnastycznego Świeży Wolny Zabrze Południe (Turnverein Frisch – Frei Zabrze Sūd), a po zmianie nazwy miasta Turnverein Frisch – Frei Hindenburg Sūd).
Opracował: Dariusz Guz.
